Nowotwory głowy i szyi

Nowotwory głowy i szyi stanowią zróżnicowaną grupę chorób pod względem przyczyny i obrazu klinicznego. Różnorodność ta powoduje częste problemy z wczesnym wykryciem nowotworu. W znacznym stopniu przekłada się to na możliwości skutecznej terapii, jakość życia oraz przeżycia długoletnie po leczeniu. Niezwykle ważną rolę odgrywa znajomość podstawowych zagadnień związanych z czynnikami ryzyka i objawami, które powinny zwrócić szczególną uwagę. Odpowiednio ukierunkowana ścieżka diagnostyczna oraz podstawowa strategia terapeutyczna, mogą w diametralny sposób poprawić rokowanie chorych.

Typy nowotworów głowy i szyi

Pod pojęciem raków głowy i szyi rozumie się nabłonkowe nowotwory złośliwe, wywodzące się z górnych dróg oddechowych i pokarmowych: 

• gruczoły ślinowe, 
• jama ustna, 
• jamy nosa i zatoki oboczne nosa, 
• krtaniowa część gardła, 
• krtań, 
• narząd słuchu, 
• nosowa część gardła, 
• ustna część gardła, 
• warga.

Czynniki ryzyka

Wśród dobrze określonych czynników ryzyka należy wymienić:

• palenie tytoniu (czynne lub bierne),

• spożywanie alkoholu,

• zaniedbywanie higieny jamy ustnej,

• przewlekłe drażnienie błon śluzowych jamy ustnej, np. przez źle dopasowane uzupełnienia protetyczne,

• zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV).

Objawy nowotworów głowy i szyi

Do wczesnych symptomów zaliczamy: 

• niegojące się owrzodzenia w jamie ustnej, 
• ból w trakcie przełykania, 
• trudności w przełykaniu, 
• uczucie zalegania ciała obcego w gardle, 
• przewlekła chrypka (w raku głośni). 

Natomiast do objawów późnych należą: 

• szczękościsk, 
• dysfagia czyli zaburzenia lub niezdolność połykania pokarmów i płynów. Dysfagia może się objawiać poprzez: krztuszenie się, kaszel, łzawienie, kichanie, odruchy wymiotne, uczucie zatrzymania pokarmu w przełyku, rozpieranie, ból podczas przełykania, 
• bóle samoistne, 
•  cuchnący oddech, 
• powiększone węzły chłonne, 
• niedrożność przewodów nosowych, 
• bóle głowy, 
• objawy ogólne, takie jak ubytek masy ciała, pogorszenie sprawności.

Diagnostyka nowotworów głowy i szyi

Podstawowy element w diagnostyce nowotworów głowy i szyi to dokładne zebranie wywiadu od pacjenta. Zwraca się szczególną uwagę na objawy kliniczne, które są często niespecyficzne i mylone z objawami chorób zapalnych w obrębie jamy ustnej i układu oddechowego.

Schemat diagnostyczny w nowotworach głowy i szyi: 

Nieodłącznym elementem diagnostyki powinny być badania molekularne (badania genetyczne). W rakach płaskonabłonkowych głowy i szyi występują różne zaburzenia molekularne. Należą do nich mutacje genów białek zaangażowanych w apoptozę* oraz amplifikacje onkogenów**, ekspresja czynników wzrostu i ich receptorów (najbardziej charakterystyczna – ekspresja receptora naskórkowego czynnika wzrostu – EGFR). 

Pacjent z histologicznie potwierdzonym rakiem musi zostać skierowany na diagnostykę obrazową, celem oceny zaawansowania choroby. Określenie zasięgu nowotworu umożliwia wybór optymalnej taktyki leczenia, a tym samym zwiększa szanse chorego na wyleczenie.

Obecnie diagnostyka obrazowa opiera się na badaniach CT (CT = tomografia komputerowa) i MRI (MRI = rezonans magnetyczny), uzupełnionych o pozytronową tomografię emisyjną (PET), połączoną z  tomografią komputerową (PET-CT). Ultrasonografia (USG) odgrywa ważną rolę w obrazowaniu tkanek miękkich szyi, w tym naczyń i węzłów chłonnych.

*Apoptoza – naturalny proces zaprogramowanej śmierci komórki w organizmie wielokomórkowym. Dzięki temu mechanizmowi z organizmu usuwane są zużyte lub uszkodzone komórki. 

**Onkogeny są to geny, które ulegając ekspresji powodują przekształcenie się prawidłowej komórki w nowotworową. Amplifikacja genu, czyli jego wielokrotne skopiowanie.

Leczenie nowotworów głowy i szyi

Leczenie chorych na nowotwory głowy i szyi wymaga indywidualnego podejścia do każdego chorego. Wybór metody leczenia zależy od umiejscowienia, zaawansowania i zróżnicowania raka, a także od wieku, stanu ogólnego i chorób współistniejących pacjenta.

Wśród metod terapeutycznych wyróżnić należy: 

• leczenie chirurgiczne, 

• radioterapię samodzielną, 

• radiochemioterapię, 

• radioterapię skojarzoną z terapią ukierunkowaną molekularnie, 

• chemioterapię indukcyjną – chemioterapia mająca na celu zmniejszenie masy guza i umożliwienie później leczenia miejscowego w postaci operacji chirurgicznej lub radioterapii, 

• chemioterapię paliatywną skojarzoną z  terapią ukierunkowaną molekularnie – polegającą na podawaniu leków cytotoksycznych wraz z terapią celowaną, a jej celem jest przedłużenie życia chorego, (Leki cytotoksyczne – grupa substancji naturalnych i  syntetycznych działająca toksycznie na komórki nowotworowe charakteryzujące się szybkimi podziałami) 

• terapię celowaną – wykorzystującą przeciwciała monoklonalne, które blokując receptory nabłonkowego czynnika wzrostu, blokują sygnały wzrostu i naprawy wewnątrz komórek nowotworowych, 

• immunoterapię – innowacyjną strategię leczenia nowotworów polegającą na aktywacji układu immunologicznego, który posiada naturalne mechanizmy obronności przeciwnowotworowej.

Decyzje dotyczące terapii (chirurgia vs zachowanie narządu) są indywidualne, gdyż mają diametralny wpływ na pacjenta: na postrzeganie samego siebie, rozwój spraw zawodowych i osobistych, a także oczekiwania co do jakości i długości życia.