Rak narządów rodnych 2.0
Nowotwory narządu rodnego
To dość zróżnicowana grupa ze względu na częstość występowania, rokowania i sposób leczenia. Do grupy nowotworów sfery intymnej należą m.in. nowotwory jajnika, szyjki lub trzonu macicy.
Jak wynika z najnowszych danych przestawionych w 2013 r. przez Centrum Onkologii w publikacji „Nowotwory złośliwe w Polsce w 2010 r.”, najczęstszym nowotworem złośliwym u kobiet był rak piersi, który stanowił 22,4 proc. nowych zachorowań. Nowotwory trzonu macicy (7 proc.), jajnika (5 proc.) i szyjki macicy (4 proc.), stanowiły łącznie około 16 proc. wszystkich rozpoznań. Oznacza to, że wymienione złośliwe nowotwory sfery intymnej stanowią około 40 proc. przypadków onkologicznych wśród kobiet, a zatem dotyczą ponad 28 tys. pacjentek rocznie.
Nowotwory jajnika
Są trzecim co do częstości zachorowań nowotworem narządu rodnego (8—15 proc.). Mogą one występować od wczesnej młodości aż do późnej starości, najczęściej po 45 roku życia. Nowotwory jajnika częściej występują u kobiet, które nie rodziły. Rakiem jajnika w krajach rozwiniętych jest zagrożona 1 na 70 kobiet, a na całym świecie odnotowuje się ok. 230 tysięcy zachorowań rocznie. Do pewnego momentu choroba przebiega bezobjawowo, dlatego rak jajnika jest tak trudny do wykrycia.
Diagnostyka
Nowotwory złośliwe jajnika rozwijają się zwykle bez nasilonych, charakterystycznych objawów. We wczesnym stadium rozwoju niejasne objawy utrudniają wykrycie i odpowiednio szybką diagnozę. Corocznie na raka jajnika umiera w Polsce ok. 2,5 tys. kobiet.
Nowotwory złośliwe jajnika stanowią czwartą przyczynę zgonów kobiet na nowotwory. Wśród nowotworów jajnika nowotwory nabłonkowe (rak jajnika) występują w ponad 90% przypadków. W raku jajnika nie ma objawów patognomicznych. Wczesne objawy (o ile występują) najczęściej obejmują dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego lub jamy brzusznej, jak: wzdęcia, niestrawność, zaparcie, czkawka, odbijanie, uczucie pełności w jamie brzusznej lub powolna utrata apetytu. Najczęściej chore na raka jajnika trafiają do leczenia w stadiach znacznego zaawansowania, z objawami masy guza w miednicy mniejszej (ból brzucha, wzdęcia, ból krzyża, dysuria i dyspareunia).
Wykrycie raka jajnika we wczesnych stadiach nadal dotyczy niewielkiego odsetka pacjentek (20–30%), przy czym 5-letnie przeżycie w tej grupie chorych wynosi ok. 90%. Dlatego w przypadku raka jajnika rokowania zależą przede wszystkim od czujności kobiety – jeśli wspomniane objawy niemijają, nie należy iich bagatelizować i czekać, aż przejdą.
Mimo rozwoju metod diagnostycznych wywiad zebrany od pacjentki, a następnie badanie ginekologiczne i USG (w tej kolejności) pozostają metodami dającymi największe szanse na wykrycie tego typu nowotworu we wczesnych stadiach.
Objawy
Rak jajnika manifestuje się zazwyczaj zupełnie niespecyficznymi objawami, jak brak apetytu, uczucie pełności w jamie brzusznej, biegunki, zaparcia, bóle brzucha, zmęczenie czy zaburzenia oddawania moczu. Symptomów tych zazwyczaj nie łączy się z chorobą nowotworową. Objawy charakterystyczne dla pierwszych etapów choroby przypisywane są zazwyczaj innym, mniej poważnym schorzeniom.
Nowotwór jajnika zwykle wykrywany jest więc w zaawansowanym stadium, którego cechą charakterystyczną jest wodobrzusze (nagromadzenie płynu w jamie otrzewnowej). Niestety około 70 proc. przypadków raka jajnika jest wykrywanych późno – w zaawansowanym stadium choroby.
Wykrywanie
Powiększenie jajnika zazwyczaj jest stwierdzane już w zwykłym badaniu ginekologicznym. Następnie najczęściej wykonywane jest USG ginekologiczne, a jeśli lekarz uzna to za konieczne, zleca też badanie krwi w kierunku podwyższonych wartości markera CA-125, markera HE-4, a także dodatkowe badania , jak rezonans magnetyczny lub tomografię komputerową. W celu potwierdzenia diagnozy i określenia zaawansowania choroby przeprowadza się operację.
Czynniki ryzyka
Do najważniejszych czynników ryzyka występowania raka jajnika należą:
zespoły dziedzicznej predyspozycji zachorowania na nowotwory złośliwe, wśród których najczęściej rozpoznaje się zespół dziedzicznego raka jajnika oraz zespół dziedzicznego raka jajnika i piersi (najczęściej związane z występowaniem nosicielstwa mutacji w genach BRCA1 i (lub) BRCA2.
zespół Lyncha (dawniej: zespół niepolipowatego raka jelita grubego – zespół dziedzicznego, niezwiązanego z polipowatością, raka jelita grubego), w którym stwierdza się zwiększone ryzyko zachorowania na raka jelita grubego, raka błony śluzowej trzonu macicy, raka górnego odcinka układu pokarmowego, raka górnych dróg moczowych oraz raka jajnika.
W mniejszym stopniu ryzyko zachorowania podwyższają czynniki wpływające na poziom określonych hormonów płciowych, takie jak:
– brak ciąży
– brak karmienia piersią
– nieskuteczna stymulacja owulacji
– zespół policystycznych jajników
– endometrioza
– palenie tytoniu (rak śluzowy)
Ryzyko zachorowania zmniejsza stosowanie hormonalnych środków antykoncepcyjnych oraz okluzja jajowodów, wycięcie macicy i karmienie piersią.
Podstawową metodą leczenia tego typu nowotworu jest chirurgia. Lekarz ocenia stopień zaawansowania guza i sprawdza, czy ten rozprzestrzenia się w jamie brzusznej. W stopniach bardziej zaawansowanych oraz wtedy, kiedy nie udało się usunąć całego nowotworu, stosuje się również chemioterapię.
W III i IV stadium raka operacja polega na usunięciu macicy wraz z przydatkami. Po zabiegu konieczna jest chemioterapia oraz czasami radioterapia.
Leczenie
Metody leczenia różnią się w zależności od stadium zaawansowania nowotworu, a dopasowuje się je do potrzeb konkretnej osoby na podstawie następujących czynników:
· rozmiar guza,
· lokalizacja guza,
· stopień rozsiania nowotworu,
· chorób współistniejących i stanu ogólnego chorej.
Leczenie operacyjne polega w pierwszej kolejności na ingerencji chirurgicznej w celu usunięcia guza lub rozsianych guzów. Chorym zazwyczaj usuwane są oba jajniki, jajowody oraz macica. O ile nowotwór wykryty jest w bardzo wczesnym stadium, zabieg chirurgiczny wystarcza, lecz w przypadkach zaawansowanej choroby, po operacji rekomenduje się także chemioterapię.
Chemioterapia pooperacyjna to tzw. “pierwsza linia” leczenia. Chore na zaawansowanego raka jajnika, które nie mogą początkowo przejść operacji chirurgicznej ze względu na rozległość procesu nowotworowego, można leczyć chemioterapią przed zabiegiem chirurgicznym (leczenie wstępne). Wieloletnie badania wykazały, że leczenie skojarzone przynosi lepsze efekty i umożliwia wydłużenie czasu przeżycia całkowitego.
Sama choroba nowotworowa oraz zastosowane metody leczenia onkologicznego są przyczyną przejściowych lub trwałych dolegliwości, które mogą powodować ograniczenie w życiu intymnym. Często u chorych występuje niepokój czy normalne życie seksualne będzie jeszcze możliwe, jak choroba je zmieni lub wpłynie na nie, w szczególności, czy choroba w sposób trwały nie wpłynie na intymną sferą życia kobiety. Pojawiają się też rozterki związane z poczuciem własnej kobiecości. Dlatego też oprócz opieki ginekologa-onkologa nieocenionym wsparciem dla kobiet w czasie i po leczeniu nowotworów sfery intymnej jest pomoc psychologa i seksuologa.
Zapobieganie
Rozwój wiedzy dotyczącej dziedzicznych uwarunkowań raka jajnika doprowadził do rozwoju strategii wczesnej identyfikacji kobiet z obciążeniem rodzinnym, szczególnie nosicielek mutacji w genach BRCA1 i (lub) BRCA2, oraz objęcia ich opieką ukierunkowaną na możliwie najwcześniejsze rozpoznanie, a w szczególnych wypadkach również na aktywną prewencję.
Rak jajnika – o czym warto wiedzieć
Nowotwór jajnika charakteryzuje się obecnością komórek nowotworowych w jednym lub obu jajnikach. Najpowszechniejszym typem tego nowotworu jest nabłonkowy nowotwór jajnika, występujący u ok. 90 proc. chorych.
Ryzyko zachorowania na raka jajnika rośnie wraz z wiekiem. Największy wzrost zachorowań następuje po 45. roku życia, w okresie około i pomenopauzalnym. Prawdopodobnie na ryzyko wystąpienia raka jajnika wpływa: niezdrowy tryb życia (m. in. otyłość, wysokotłuszczowa dieta, palenie), wczesna pierwsza miesiączka, późna menopauza, bezdzietność. Około 10 proc. pacjentek z rakiem jajnika to osoby posiadające predyspozycje genetyczne (występowanie w rodzinie raka jajnika lub raka piersi).
W Polsce na raka jajnika zapada rocznie ok. 3300 kobiet, co stawia ten nowotwór złośliwy na piątym miejscu pod względem zapadalności u kobiet w naszym kraju.
Polskie Amazonki Ruch Społeczny są członkiem Koalicji dla Życia, której celem jest poprawa przeżycia i jakości życia kobiet chorujących na raka jajnika. W jej skład wchodzą przedstawiciele organizacji pacjenckich, eksperci różnych specjalizacji i towarzystwa naukowe.
Postulaty Koalicji to:
- Diagnostyka molekularna dostępna dla każdej chorej na raka jajnika z wykorzystaniem optymalnego narzędzia diagnostycznego jakim jest Next-Generation Sequencing (NGS)
- Poprawa jakości i dostępności kompleksowego leczenia
- Stosowanie skutecznych, zgodnych z europejskimi standardami metod leczenia na jak najwcześniejszym etapie leczenia kobiet chorujących na raka jajnika
Więcej tutaj.
Rak szyjki macicy
Stanowi ponad połowę wszystkich nowotworów narządu rodnego (60 proc.). Rozwija się najczęściej między 35. a 40. rokiem życia, chociaż może wystąpić także u młodszych kobiet.
Rak trzonu macicy
Rozwija się zazwyczaj u kobiet starszych i objawia się krwawieniami, które najczęściej występują po okresie przekwitania. Ten typ raka stanowi 15—20 proc. nowotworów złośliwych narządu rodnego (ok. 7 proc. wszystkich nowotworów złośliwych kobiet). Największa liczba zachorowań ma miejsce u kobiet między 50. a 60. rokiem życia, częściej u kobiet otyłych z zaburzeniami gospodarki węglowodanowej, z nadciśnieniem.
Rak szyjki macicy spowodowany jest głównie przez wirus HPV (ang. Human Papilloma Virus) – wirus brodawczaka ludzkiego. Nowotwór szyjki macicy (ang. cervical cancer) należy do nowotworów złośliwych. Rak szyjki macicy rozpoczyna się zwykle wewnątrznabłonkową neoplazją szyjki macicy, dawniej określaną jako rak przedinwazyjny albo dysplazja szyjki macicy. Rak szyjki macicy to drugi po nowotworze piersi postrach wśród kobiet. Rozpoznanie raka szyjki macicy w stadium „zero” (przedinwazyjnym) daje 100 proc. szanse na wyleczenie go, dlatego ważna jest profilaktyka i wykonywanie badań cytologicznych.
Elementarz jak zapobiegać rakowi szyjki macicy dostępny tutaj.
Przyczyny
Rak szyjki macicy może ujawnić się w każdym wieku i należy do najniebezpieczniejszych nowotworów układu rozrodczego u kobiet. Głównym winowajcą zachorowania na raka szyjki macicy jest wirus HPV (głównie typy: 16, 18, 31, 33, 35).
Długotrwałe zakażenie HPV jest uważane za niezbędny i najważniejszy czynnik chorobotwórczy w przypadku raka szyjki macicy. U prawie wszystkich kobiet chorych na raka szyjki macicy lub mających zmiany przednowotworowe wykryto obecność wirusa brodawczaka ludzkiego – HPV, a ściślej – jego rakotwórczych typów: HPV 16 i 18 (odpowiadają za ponad 70 procent przypadków choroby) oraz HPV 31, 33, 45.
Jeśli wirus ma cechy onkogenne, to wczesne rozpoczęcie współżycia i palenie papierosów zwiększają ryzyko zachorowania dwukrotnie, a urodzenie co najmniej trójki dzieci, choroby przenoszone drogą płciową czy wieloletnie stosowanie tabletek antykoncepcyjnych – nawet czterokrotnie.
Z ostatnich badań wynika, że prezerwatywy nie chronią przed wirusem HPV, chyba że zawierają środki wirusobójcze. Względne zabezpieczenie daje natomiast tzw. antykoncepcja barierowa, czyli wkładki i krążki dopochwowe. Ważnym elementem profilaktyki jest pozostawanie w związkach monogamicznych i dochowanie wierności przez oboje partnerów.
- wczesne rozpoczęcie współżycia seksualnego,
- częste zmienianie partnerów seksualnych,
- współżycie z partnerami mającymi wiele partnerek,
- dużą aktywność seksualną kobiety,
- niski poziom higieny osobistej
- palenie papierosów,
- stosowanie doustnej antykoncepcji hormonalnej,
- zachorowanie na opryszczkę narządów płciowych (wirus HSV2),
- zarażenie chlamydiami,
- niedobór witamin A i C,
- liczne ciążę i porody,
- niski poziom wykształcenia i niski status społeczno-ekonomiczny,
- zaburzony system immunologiczny.
Przypuszcza się, że tłuszczowa wydzielina gruczołów napletka (tzw. łój napletkowy) może także wywierać działanie rakotwórcze w okolicy ujścia i szyjki macicy, dlatego w kulturach, w których dokonuje się obrzezania mężczyzn, notuje się niższe wskaźniki zachorowania na raka szyjki macicy przez kobiety.
Objawy
Początkowo rak szyjki macicy nie daje żadnych objawów. Brak dolegliwości wydłuża perspektywę wizyty u ginekologa.
Późna interwencja powoduje, że zaawansowane stadium raka szyjki macicy redukuje szanse na wyleczenie i przeżycie. Kiedy pojawią się przerzuty, kobiety nie można już praktycznie uratować. Objawy raka szyjki macicy są niespecyficzne i mogą towarzyszyć innym dolegliwościom okolic intymnych. Do symptomów raka szyjki macicy można zaliczyć:
- nieregularne miesiączki,
- krwawienia międzymiesiączkowe,
- upławy o nieprzyjemnym zapachu,
- dyskomfort w dole brzucha,
- bóle okolicy krzyżowo-lędźwiowej,
- krwawienia w trakcie i po stosunku seksualnym.
Profilaktyka i leczenie
W Polsce notuje się najwyższy wskaźnik zachorowalności na raka szyjki macicy wśród wszystkich państw europejskich (choruje około 15 kobiet na 100 tysięcy). Okazuje się, że 60 proc. kobiet, u których wykryto raka szyjki macicy, nie miało nigdy w życiu robionego badania cytologicznego!
Tymczasem tylko regularne badania ginekologiczne i badania cytologiczne (co roku) chronią przed rakiem szyjki macicy. Nowotwór szyjki macicy wykryty w stadium przedinwazyjnym jest całkowicie wyleczalny, ale już w stadium II daje tylko 50 proc. szanse przeżycia. Średni wiek kobiet ze stanami przednowotworowymi wynosi 34 lata – większość z nich planuje jeszcze macierzyństwo. Z uwagi na tak wczesny próg wiekowy profilaktyka nabiera nowego znaczenia.
W zależności od zaawansowania raka szyjki macicy stosuje się operację, radioterapię i/lub chemoterapię. Najczęściej chirurgicznie wycina się zmienione nowotworowo organy (macicę, sąsiadujące węzły chłonne, jajniki, jajowody). Kiedy kobieta pragnie urodzić dziecko, a stadium raka szyjki macicy nie jest zaawansowane, wykonuje się konizację– zabieg chirurgiczny w znieczuleniu ogólnym, podczas którego usuwa się stożkowy fragment szyjki macicy.
We wczesnym etapie raka szyjki macicy skuteczna jest również radioterapia. Zaburzone zostają jednak funkcje jajników i wówczas trzeba stosować zastępczą terapię hormonalną. Czasami pacjentki poddaje się chemioterapii, polegającej na przyjmowaniu leków cytostatycznych.
W działaniach wspiera nas: